فوائد اقسام شبیه سازید
مقاله زیر یکی از 15 مقاله برداشتی از درس های فقه آیت الله سید اصغر ناظم زاده پیرامون “شبیه سازی انسان” است در فقه پزشکی
(برای آگاهی بیشتر به کتاب “جراحی پلاستیک و شبیه سازی انسان” انتشارات موسسه بوستان کتاب دفتر تبلیغات اسلامی مراجعه شود.)
در قسمتهای گذشته، برخی پرسشها در خصوص شبیه سازی انسان را پاسخ دادیم. عنوان کردیم که شبیه سازی نمی تواند مورد نفی و حرمت شارع باشد. حال باید به فوائد این علم بشری هم اشارتی کنیم. برخی از مزایای این علم را باید بر شماریم تا به دیده ی انکار به این موضوع نگریسته نشود.
قسم اول: شبیه سازی عضوی از اعضای بدن
مهم ترین و جامع ترین فایده شبیه سازی عضوی از اعضای بدن برای معالجه بیمارانی است که از مشکل عضوی از بدن خود مثل کلیه، قلب، کبد، دست و پا و دیگر اعضا رنج می برند. اگر از درد و رنج آن در زحمت باشند و علاج آنها با دوا و دارو ممکن نباشد و تنها راه معالجه آن ها یا قطع عضو و جایگزینی عضو جدید است یا در بعضی اعضا پیوند عضو سالم به عضو مریض است. بدون شک عضو شبیه سازی شده از خودِ شخص برای پیوند به عضو بیمارِ خودش، یا عضو شبیه سازی شده را جایگزین عضو قطع شده خودش قرار دهند. این بهترین و موثرترین پیوند در رفع مشکل بیمار است. این به مراتب مفید تر و کم دردسر تر از خرید اعضای افراد دیگر یا گرفتن از بیماران مرگ مغزی است. زیرا عضو شبیه سازی شده نسخه دوم عضو خود شخص است. به همین دلیل از نظر فیزیکی و سلامتی قطعا کارسازتر و بی اشکال تر برای پیوند به عضو و یا جایگزین عضو خودش خواهد بود. بی تردید این شبیه سازی عضو اگر رایج و شایع شود، می تواند بسیاری از مشکلاتِ بیمارانِ قلبی، کبدی، کلیوی و غیره را برطرف کند. همچنین در علم پزشکی و جراحی کاربرد بسیار موثر و مفیدی خواهد داشت.
این شبیه سازی عضو بدنِ انسانها اگر به طور انبوه صورت گیرد، از نظر شرع مقدس بلامانع بلکه پسندیده و مطلوب است. بلکه اگر ضرورت باشد، واجب است. لذا همه فقهای شیعه و علمای اهل سنت و نیز سایر ادیان آسمانی مثل یهودیت و مسیحیت این قسم از شبیه سازی را جایز می دانند و مورد اشکال هیچ مکتب و مذهبی واقع نشده است.
قسم دوم: فایده همزاد سازی
همزاد سازی که بخشی از شبیه سازی انسان است، اگرچه فایده و اثر خارجی اش کمتر از قسم اول است، می تواند در بعضی موارد مفید واقع شود. مثل این که خانواده ای علاقه مند به چند فرزند هستند و از راه طبیعی امکان فرزند دار شدن را ندارند. بهترین راه برای رسیدن به این هدف، همزاد سازی خواهد بود. با جفت گیری از اسپرم شوهر و تخمک همسر در بیرون رحم، عمل تلقیح صورت می پذیرد. نطفه منعقده را در دستگاه رحم مصنوعی پرورش می دهند. تا آخرین مرحله تقسیم سازی می رسد. بعد جلوی پیشروی تقسیم سازی را می گیرند. برای همزاد سازی چند فرزند برای صاحب اسپرم و تخمک برنامه ریزی می کنند که این چند فرزند از نظر شکل و قیافه و همه خصوصیات خلقت شبیه به چند قلوهای همسان یا مشابه تر از چند قلوهای همسان باشند. پس امکان چند فرزند مشابه از راه همزاد سازی ممکن است.
قسم سوم: فایده شبیه سازی انسان
هر چند بحث و سخن در موفقیت شبیه سازی انسان از سلول غیر جنسی در مرحله آزمایشگاهی گزارش شده است، اما از نظر تولید خارجی هنوز به طور رسمی به ثبت نرسیده و خبری از آن در دنیا اعلام نشده است. ولی در صورت امکان تولید آن، و بر فرض وجود و تحقق خارجی اش حکم فقهی آن چیست؟
به نظر می رسد ضمن مهم بودن چنین اکتشاف بدیع و بسیار مهم در عالم خلقت و رسیدن علم پزشکی به آستانه یک امر شبه خارق العاده که جای تقدیر و تحسین است، در چندین مورد فایده و ثمر آن ملموس و محسوس است. از جمله:
1-در موردی که زن و شوهری مشکلاتی دارند. مثل این که گاهی مشکل در رحم زن است. زن امکان نگاه داری فرزند را ندارد. یا تخمک در رحم آزاد نمی کند. یا در اسپرم مرد مشکلی است که قدرت بچه دار شدن ندارد. این زن و شوهر هم حاضر نیستند از اسپرم مرد اجنبی برای قرار دادن در رحم زن، فرزند دار شوند. در این صورت نقش و کاربرد شبیه سازی انسان ملموس و قابل ملاحظه است. در این حالت از همین شوهر، سلولی برداشته شده و تخمک همسرش را فاقد هسته مرکزی می کنند. سلول آماده شده مرد را داخل تخمک فاقد هسته می نمایند و فرزندی به دنیا می آید که این فرزند شبیه همان مرد صاحب سلول خواهد بود.
2-مورد دیگری که شبیه سازی مفید است جایی است که زن و شوهری فرزندان ناقص الخلقه، ناسالم، دیوانه و مفلوج به دنیا می آورند. گاهی آرزوی پدر و مادر، مرگ چنین فرزندی است. این افراد هم می توانند برای رسیدن به فرزند سالم از فناوری شبیه سازی استفاده کنند. می خواهند فرزندی سالم و بی عیب برای خود داشته باشند. اگرچه اشکال بالا در این جا وارد است که او فرزند شرعی این مرد و زن نیست و احکام حقوقی بین والدین و فرزند در این جا منتفی است، اما آرزوی رسیدن به فرزند ی شبیه شوهر محقق می شود.
3-از جمله فوائد شبیه سازی انسان آن جا است که اگر افرادی در دنیا از جهاتی امتیازهای خاصی دارند، مثل این که از جهت فکری نابغه است، یا از نظر قیافه و اندام کم نظیر است یا از نظز صدا بسیار دل انگیز و کم نظیر است و یا در زیبایی حسن یوسفی، و در فکر و اندیشه چون انشتاین و در علم فقه و فقاهت چون شیخ طوسی است و مشابه این افراد نمونه در عالم خلقت از سلول غیر جنسی آنان برداشت کنند و روند شبیه سازی را روی آنان اجرا نمایند و انسانهای مشابه هر کدام از آنان را تولید نمایند. به این وسیله نسل انسانهای ممتاز و کم نظیر منقرض نشود و در عالم هستی باقی بماند. پس شبیه سازی انسان در مواردی که ذکر شد، و موارد دیگری آثاری گرانبها دارد که همه ابعاد آن فعلا بر ما روشن نیست.
سخن پایانی
با ذکر این متنهای پانزده گانه عنوان داشتیم که شبیه سازی انسان نمی تواند مورد حرمت شارع مقدس باشد. خداوند انسان را مختار آفریده و این جهان را عرصه ی اختیار او قرار داده است. به او استعداد و توان داده تا از فکر و اندیشه ی خود بهره بگیرد و جهان را به جایی بهتر و مناسبتر برای خود تبدیل کند. در عین حال با همین فکر و اندیشه بتواند مقدمات پرورش روح خود را نیز فراهم آورد. شبیه سازی انسان، یکی از ثمراتِ اندیشه ورزی اوست. می تواند به بهبود زندگی انسانها کمک کند. گاهی می تواند آلام او را کاهش دهد. بر شبیه سازی انسان فوائدی مترتب است که نمی توان به راحتی از آن گذشت. نمی توان به این ادعا که شارع مقدس مخالفِ شبیه سازی انسان است، از این دستاورد بزرگ بشری پا پس کشید. ما در این مقالاتِ پانزده گانه کوشیدیم تا با توجه به آیات و روایات، نشان دهیم که شارع مقدس، مخالفتی با شبیه سازی انسان ندارد. علاوه بر این فوائدی بر این امر مترتب است که می تواند برای انسان مفید و موثر باشد. در این خصوص از نقد و نظر اصحاب فکر و اندیشه نیز استقبال می کنیم. این موضوعات، امروزه باید در محافل علمی و دینی مورد بحث دقیق قرار گیرد. علمای دین می باید این مباحث را با نظر دقیق مورد تحلیل قرار دهند تا خدای ناکرده با منع برخی از این دستاوردها، سبب نشوند که این باور ایجاد شود که دین و دینداران مانع پیشرفت بشرند. مبادا انگشتهای اتهام به جانبِ دین نشانه گرفته شود.
زین روش بر اوج انوَر می روی ای برادر گر بر آذر می روی