بسم الله الرحمن الرحیم
ضرورت دقت و سنجیدگی در تعزیر
امام صادق علیه السلام : “… لكن دُونَ الأربَعينَ … علی قَدْر ما يَری الوالي مِن ذَنبِ الرّجُلِ و قُوَّةِ بَدَنِهِ“
ریاست محترم قوه قضائیه حضرت حجت الاسلام و المسلمین آقای محسنی اژه ای دامت برکاته
سلام علیکم و رحمت الله و برکاته
اخیرا در حکمی که به عنوان تعزیر خانمی که حجاب شرعی را رعایت نکرده و احیانا هنجارشکنی کرده در دادگاه به 74 شلاق محکوم شده و به اجرا درآمده است. این حکم در رسانه‌های داخلی و خارجی بازتاب زیاد پیدا کرد و هنوز هم مورد گفتگو و نقد و ایراد است، از این رو به نظرم رسید چند نکته‌ای را در این موضع خدمتتان یادآور شوم:
نکته اول: به قاضی محترمی که حکم 74 شلاق صادر کرده چون وی را نمی‌شناسم بدینوسیله عرض می کنم که در صدور حکم خوب بود تمام جوانب آن سنجیده می شد و کیفری می دادند که متناسب با گناه شخص و با قوت و توان آن زن همخوانی می داشت، زیرا در حدیث معتبری که بخشی از آن در ابتدا ذکر شد، حماد بن عثمان از امام صادق علیه السلام از تعزیر سوال کرد، امام فرمود: “دون الحد المملوک” (یعنی زیر 40 شلاق) و سپس حماد در کم و زیاد آن سوال کرد، حضرت فرمود: “من ذنب الرجل و قوة بدنه”(کافی، ج 7، ص 241) قاضی هم به نوع گناه بنگرد و هم به توان و قوت بدنی مجرم. پس چه خوب بود قاضی محترم، زن بودن وی را در نظر می گرفت و حکم حبس یا جریمه می‌داد تا نه این همه جنجال شود و نه احکام حدود و تعزیرات اسلامی زیر سوال رود.
به علاوه تعزیر، به معنای تادیب است و مقید به ضرب شلاق نیست؛ بلکه ضرب به عنوان مصداق ذکر شده است و حبس و جریمه مالی هم مصداق تعزیر (تادیب) است و در زمان ما که ضرب مورد قبول جامعه نیست، باید جایگزین را برگزید.
جالب است در تبصره 638 قانون تعزیرات نیز به این نکته توجه داده شده و نسبت به زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر می‌شوند، حکم به حبس از ده روز تا دو ماه و یا جریمه نقدی از صد هزار تومان تا یک میلیون تومان بسنده کرده است.
بر فرض اگر خانم حشمتی که محکوم به تعزیر شده، به قصد خودنمایی برای تحریک دیگران به بی‌حجابی اقدام کرده بوده، ضمن این که قصد، امر باطنی است و اگر خودش اقرار نکند اثبات آن مشکل است ولی اگر قرار است طبق همان ماده 638 که حکم به شلاق با کلمه “تا 74 شلاق” آمده، عدد 74 انتهای کیفر است و چه خوب بود قاضی پرونده زیر آن عدد و یا خیلی به کمتر از آن رای صادر می کرد، تا به فرموده امام صادق علیه السلام “من ذنب الرجل و قوة بدنه” نیز عمل می‌شد. ولی در مجموع به نظر می رسد که نسبت به زنانی که رعایت حجاب نمی‌‍کنند، به دلیل تبصره فوق و این که در تحریرالوسیله و بعضی کتاب هایی که راجع به گناهان کبیره نوشته شده، نامی از بی حجابی برده نشده، احتیاط واجب این است که حکم به شلاق داده نشود.
نکته دوم : درست است که در قانون اسلامی برای تعزیر 74 شلاق به استناد بعضی روایات که مشتمل بر “دون الحد” است، می باشد؛ ولی در روایت صحیحه حماد کلمه “دون الحدّ” به کمتر از 40 شلاق بیان شده است.
جالب است شیخ طوسی ـ قدس سره ـ حداکثر تعزیر را 39 شلاق می داند.(مبسوط، ج 8، ص 66) و همچنین بعضی فقهای معاصر مثل مرحوم آیت الله خویی ـ قدس سره ـ تعداد تعزیر را زیر چهل شلاق می دانند. و ایشان روایات “دون الحدّ” که بعضی زیر 75 شلاق می دانند را به “صحیحه حماد” تقیید زده است. (مبانی تکمله المنهاج، ج 1، مسئله 282) از این رو لازم است در تمام احکام تعزیری حتی الامکان رعایت احتیاط شود.
مهم تر این که در بسیاری از روایات تعزیر، تعداد شلاق برای بعضی گناهان کبیره که حکم حدّ ندارد، کمتر از 39 ذکر شده است:
1 ـ روایت معتبر اسحاق بن عمار از امام کاظم علیه السلام : “بضعة عشر سوطا ما بین العشرة الی العشرین” کمی بیشتر از ده و بین ده تا بیست شلاق. (تهذیب، ج 10، ص 144)
2 ـ همین روایت در کافی آمده است با این اضافه: “علی انه بحسب ما یراه” (کافی، ج 7، ص 241)
3 ـ روایت معتبر از رسول گرامی اسلام صلوات الله علیه و آله است که می فرماید: “والی و حاکم، ایمان به خدا و روز قیامت ندارد اگر بیشتر از ده شلاق بزند مگر در حد.” (فقیه، ج 4، ص 52) البته در همین روایت در تعزیر مملوک پنج شلاق ذکر شده است.
4 ـ نجاشی که شاعر و از یاران امیرالمومنین علیه السلام بود، وقتی در ماه رمضان شراب خورده و مست کرده و مردم متوجه شده بودند، و چون نزد حضرت آورده بودند و وی اقرار کرده بود، امام دستور داد 80 شلاق به او بزنند و بعد یک روز او را حبس کرد و فردا 20 شلاق دیگر به او زدند. نجاشی پرسید این 20 شلاق برای چه بود؟ حضرت فرمود: برای گناه تو که جرات کردی و در ماه رمضان شراب خوردی. (کافی، ج 7، ص 216 ؛ تهذیب، ج 10، ص 94 ؛ فقیه، ج 4، ص 40) پس شرابخواری در ماه رمضان که علاوه بر حد، حرمت شکنی این ماه مبارک نیز است و کیفر شدید دارد، امیر المومنین فقط 20 شلاق برای این هنجارشکنی داده اند.
5 ـ روایت معتبر محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام، که از ایشان سوال کرد کسی که با همسرش در حال عادت ماهیانه آمیزش کند، آیا بر او حد است؟ امام فرمود: “ربع الحدّ” 25 شلاق است، چون عمل سفاح آورده است. (کافی، ج 7، ص 243 ؛ تهذیب، ج 10، ص 145)
6 ـ در بعضی روایات تعزیر گناه را به تذکر دادن کافی دانسته اند، چنانچه امیرالمومنین علیه السلام می فرماید: “رب ذنب مقدار العقوبة علیه اعلام الذنب به” (درر الحکم، ج 2، ص 72، ح 5342)
7 ـ از امام صادق علیه السلام روایت است که فرمود: “مردی که خودارضایی کرده بود را نزد امیرالمومنین آوردند، حضرت به دستش زد تا جایش قرمز شد و با هزینه بیت المال او را همسر داد.” (تهذیب، ج 10، ص 63) که در این جا با این که خودارضایی از گناهان کبیره است، امام علیه السلام به چند ضربه روی دست اکتفا می کنند و برای این که آن فرد دوباره به گناه آلوده نشود وی را با خرج بیت المال همسر می دهند.
با توجه به مجموع این روایات ـ و دیگر روایات که به جهت اختصار ذکر نشد ـ، اختیار کم و زیاد شلاق یا تبدیل آن به حبس و یا جریمه نقدی با حاکم است و قاضی که باید روان شناس و زمان شناس باشد، لازم است مقدار گناه و جرم را بررسی کرده و به فراخور حال مجرم حکم تعزیر دهد. حتی تا جایی که او را با تذکر به این که تو گناه کرده ای، آزادش کند که قطعا چنین روش هایی می تواند در روحیه شخص مجرم تاثیر مثبت بگذارد.
خلاصه، از بررسی کوتاهی که به عمل آمد معلوم شد، اگر روایت “دون الحدّ” مراد زیر تعداد 74 شلاق باشد، مسلماً در مورد بعضی از گناهانی است که نزدیک به لواط و زنا است. اما سایر گناهان بنا بر احتیاط، لازم است زیر تعداد 40 ضربه و حتی کمتر یعنی از 10 تا 20 و نهایتاً 25 شلاق حکم داده شود و تندروی در حکم تعزیر، خلاف موازین شرعی به نظر می رسد.
نکته سوم : دستور فرمایید، قضات محترم مراقب باشند در موقع اجرای احکام، روزهایی که مورد توجه است مثل اعیاد، اجرای احکام را جاری نکنند. ولی مع الاسف حکم 74 شلاق آن خانم روز ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها اجرا شد که نه مناسب با بزرگ واری و کرامت آن بانوی اسلام بود و نه مناسب با روز مادر و زن.
به امید آن که خانم ها و دوشیزگان که هموطنان و خواهران مسلمان ما هستند نیز حجاب شرعی را بیشتر مراعات کنند و کمبودها و برخوردهای خشن و تندروی های بعضی مامورین یا بعضی قضات را به پای دین الهی و اسلام عزیز نگذارند.
حوزه علمیه قم
سید اصغر ناظم زاده قمی
29 دی 1402