برخی فقهای شیعه از حرمت شبیه سازی می گویند
مقاله زیر یکی از 15 مقاله برداشتی از درس های فقه آیت الله سید اصغر ناظم زاده پیرامون “شبیه سازی انسان” است در فقه پزشکی
(برای آگاهی بیشتر به کتاب “جراحی پلاستیک و شبیه سازی انسان” انتشارات موسسه بوستان کتاب دفتر تبلیغات اسلامی مراجعه شود.)
در مباحثِ گذشته، برخی ادله ی علمای اهل سنت را در حرمت شبیه سازی بیان کردیم. اما در این میان، برخی فقهای شیعه نیز به حرمت شبیه سازی انسان قائلند. ادله ی آنها را در این بخش مورد تحلیل قرار می دهیم. مهمترین دلیل بعضی فقهای شیعه بر حرمت شبیه سازی انسان به عنوان اولی، در سه وجه خلاصه می شود.
وجه اول: عدم جواز تغییر خلق خدا
این دلیل بر گرفته از آیه شریفه 119 سوره نساء است. در آنجا شیطان می گوید که آنها را که برگرفته ام گمراه می کنم. و آن ها را با آرزوهای دور و دراز و رنگارنگ سرگرم می سازم. و آنها را به اعمال خرافی فرمان می دهم. از جمله فرمان می دهم گوش های چهار پایان را بشکافند و یا قطع کنند و آنها را سرگرم به این خرافات می کنم. فرمان می دهم و باز وادار می کنم که آفرینش خدایی را تغییر دهند.
بر طبق این آیه، شبیه سازی انسان را تغییر خلق خدا می داند. تغییر خلق خدا از دیدگاه قرآن امر شیطانی و حرام است. پس شبیه سازی انسان نیز حرام است. بر پایه نص این آیه شریفه، تغییر آفرینشِ خدایی، در زمره خواستِ شیطانی است. قطعا انجام هر کار شیطانی که به خواست او انجام شود، حرام و چون شبیه سازی انسان هم تغییر آفرینش خدایی است، پس کار شیطانی است و حرام است.
استدلال علامه محمد مهدی شمس الدین
از جمله عالمانی که بر حرمت شبیه سازی انسان به آیه «فَلَیُغَیِّرَنَّ خَلقَ الله» استدلال کرده، علامه شیخ شمس الدین، از علمای معاصر لبنان است. ایشان در تأیید خود بر حرمت شبیه سازی انسان می گوید: مفسران فرقه های اسلامی بر این باورند که مقصود از تغییر خلق خدا در آیه فَلَیُغیَّرَنَّ خَلق الله هر نوع تغییر یا فعلی است که تشویه غیر مناسب با فطرت را در جسم انسان در پی داشته باشد. زیرا خداوند برای اعضا و جسم، وظایفی معین کرده که تغییر آن ها حرام و کفر است. (علامه شمس الدین، الاستنساخ الجنین، ص 58)
بیان ایشان در این استدلال بر حرمت شبیه سازی انسان در یک مقدمه و نتیجه گیری خلاصه می شود. هم مقدمه ایشان مردود است و هم نتیجه گیری اش از آیه شریفه.
بطلان مقدمه:
از این که ایشان جمله «وَ لآمُرَنَّهُم فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلقَ اللهِ را به معنای تغییر جسمی انسان گرفته و به قاطبه مفسران هم نسبت داده است، جداً قابل مناقشه و اشکال است. زیرا اکثر مفسران بلکه قریب به اتفاق آنان بر خلاف بیان ایشان نظر داده اند. جمیع مفسران اعم از شیعی و سنی به صراحت گفته اند که مقصود از تغییر خلق الله در آیه شریفه تغییر در فطرت و دین و اوامر الهی است؛ نه تغییر در جسم و بدن.
بر فرض تعداد اندکی از مفسران، تغییر خلق الله در آیه شریفه را به تغییر در جسم و بدن تفسیر کرده باشند، مجوز این نمی شود که به قول تعداد اندکی آیه را به تغییر در جسم و بدن تعبیر کرد. به علاوه نسبت دادن این ادعا به تمام مفسران خیلی دور از انصاف و واقعیت است.
این که شیخ شمس الدین شبیه سازی انسان را به سبب تغییر جسم و بدن حرام دانسته بسیار دور از واقعیت است. زیرا قبول کنیم که تغییر خلق الله در آیه تغییر در جسم و بدن مراد است، و قبول کنیم که تغییر جسم و بدن مطلقا حرام باشد، اما نتیجه گیری آن که می گوید شبیه سازی از مصادیق تغییر خلق الله می باشد و حرام است، قابل مناقشه جدی است. زیرا اولا: شبیه سازی انسان از نوع تصرف در جسم و بدن نیست. بلکه خلق جدید است و عنوان حرمت تسلط بر جسم و بدن بر او صدق نمی کند. چون شبیه سازی تا قبل از ولادت که هنوز انسانی نیست تا تصرف در آن حرام باشد. بعد از ولادت هم تصرفی قرار نیست در او صورت گیرد. پس در شبیه سازی انسان هیچ تصرفی در آن انجام نخواهد شد. اگر هم بعد از ولادت تصرفی در آن صورت گیرد، ربطی به شبیه سازی انسان ندارد. پس استناد شبیه سازی انسان به آیه فَلَیُغَیُّرنَّ خَلقَ اللهِ و حکم به حرمت آن دور از حقیقت است.
ثانیاً: به اعتقاد اکثر محققان و فقهای شیعه اصل در تصرف انسان بر جسم و جان خود بلامانع است. مگر دلیل بر حرمت آن باشد. مثل قتل نفس. قطع نسل و قطع عضو بدن که بدون جهت و از روی عمد کسی که مرتکب این گونه تصرفات شود، عمل حرام انجام داده است. اما در غیر این موارد – تصرف در جسم و جان جایز و بلامانع است. اعم از مواردی که دلیلی بر جواز آن در شرع اسلام باشد؛ مثل ختنه، حجامت و گرفتن ناخن و امثال این ها. مواردی که دلیل بر جواز آن نباشد، مثل شبیه سازی انسان جراحی پلاستیک و امثال این ها. هر چند دلیلی بر جواز آن نباشد، تصرف بر آن از امور عقلایی است و جایز است و منع شرعی ندارد.
نتیجه این که استدلال علامه شیخ شمس الدین به آیه فَلَیُغَیّرُنَ خَلقَ اللهِ بر حرمت شبیه سازی انسان بسیار دور از واقعیت و باطل است. بنابراین وجه اول بر حرمت شبیه سازی انسان تمام نیست.